Dưới tác động mạnh mẽ của khoa học và công nghệ (KH&CN), các quốc gia có trình độ KHCN đang phát triển như Việt Nam, cần đặc biệt coi trọng việc tiếp nhận chuyển giao công nghệ từ các nước trên thế giới và đó chính là “bí quyết” nhanh nhất để thành công.

Tìm hiểu về vấn đề này, phóng viên đã có cuộc trao đổi với ông Phạm Đức Nghiệm, Phó cục trưởng Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp khoa học và công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ), Giám đốc Ban quản lý Trung tâm Đổi mới sáng tạo và thích ứng với biến đổi khí hậu - VCIC.

Ảnh minh họa. Nguồn: Lê Vân

Phóng viên (PV): Ông đánh giá thế nào về nhu cầu, cũng như cơ hội mà các doanh nghiệp Việt Nam có được khi tham gia kết nối với thị trường quốc tế trong bối cảnh hiện nay?

Ông Phạm Đức Nghiệm: Việt Nam ngày càng hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới khi các hiệp định thương mại tự do (FTA) phát huy hiệu quả. Thông qua quá trình tự do hóa, hội nhập kinh tế quốc tế tạo ra những lợi thế mới thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, đẩy mạnh giao lưu kinh tế giữa các nước, góp phần khai thác tối đa lợi thế so sánh của các nước tham gia vào nền kinh tế toàn cầu.

Tuy nhiên, điều đó khiến cho các doanh nghiệp Việt Nam đặc biệt là các doanh nghiệp tư nhân gặp phải những thách thức rất lớn. Họ phải đối mặt với cuộc cạnh tranh quyết liệt và gay gắt hơn với nhiều đối thủ hơn trên bình diện rộng và sâu hơn ngay cả ở thị trường trong nước.

Trong bối cảnh đó, chúng ta phải triển khai đồng bộ nhiều giải pháp như kích thích tiêu dùng trong nước, thúc đẩy thương mại nội khối, kết nối thị trường quốc tế để tranh thủ tối đa công nghệ và các nguồn lực bên ngoài trong bối cảnh các hệ thống giao thương quốc tế đang tái cấu trúc lại sau đại dịch COVID-19.

Ông  Phạm Đức Nghiệm, Phó cục trưởng Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp khoa học và công nghệ. (Ảnh: Bích Liên)

PV: Tại diễn đàn Chuyển giao công nghệ xúc tiến đầu tư và kết nối thị trường quốc tế Việt –Úc vừa tổ chức hứa hẹn các đối tác quốc tế sẽ hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam kết nối vào chuỗi giá trị toàn cầu để tìm kiếm, chuyển giao công nghệ, thu hút đầu tư và mở rộng thị trường. Ông có thể chia sẻ thêm về vấn đề này?

Ông Phạm Đức Nghiệm: Diễn đàn là một hoạt động được Bộ Khoa học và Công nghệ và Ngân hàng thế giới giao cho Trung tâm VCIC tổ chức thường niên, theo định kỳ hàng tháng. Mục đích của VCIC là để thực hiện Nghị quyết 50 của Bộ Chính trị và Nghị quyết 58 của Chính phủ về việc nâng cao chất lượng hội nhập quốc tế của Việt Nam trong thời gian tới.

Trong định hướng phát triển của VCIC nhằm thúc đẩy việc khai thác tài sản trí tuệ, tri thức chuyên gia quốc tế để giúp hỗ trợ nâng cao năng lực sản xuất của Việt Nam.

Theo kinh nghiệm quốc tế, ở những quốc gia có trình độ KHCN tương tự như Việt Nam, cần phải cơ cấu lại các nguồn lực để đầu tư KHCN phát triển, đặc biệt là việc chọn lựa một số lĩnh vực công nghệ ưu tiên có tính chất là công nghệ nền tảng, những công nghệ tạo ra điều kiện phát triển lâu dài cho một số lĩnh vực ngành hàng mũi nhọn chủ lực của quốc gia hoặc là những công nghệ gắn với các yếu tố về dân sinh, an ninh quốc phòng.

Còn lại cần tập trung các điều kiện nguồn lực cho việc khai thác tìm kiếm và chuyển giao nhanh các tiến bộ KHCN của các nước tiên tiến vào điều kiện sản xuất của Việt Nam. Như vậy, có nghĩa là Chiến lược về KH&CN của chúng ta sẽ chọn lựa một số điểm đột phá ưu tiên, còn lại dồn lực cho việc tìm kiếm, khai thác các nguồn lực tri thức công nghệ của nước ngoài gồm có cả công nghệ, chuyên gia để làm sao trên cơ sở đó thay đổi nhanh trình độ sản xuất công nghệ và nâng cao chất lượng tăng trưởng của các chuỗi ngành hàng gắn với xuất khẩu.

Theo đó, trong định hướng của Bộ KH&CN chúng tôi sẽ ưu tiên tập trung cho 8 nhóm ngành hàng chủ lực mà Việt Nam có tiềm năng xuất khẩu trên 1 tỷ USD. Ví dụ như đồ gỗ, đến thời điểm hiện tại chúng ta đã đạt hơn 12 tỷ, và dự kiến là lên khoảng 20 tỷ vào 2025. Mặt hàng thủy sản đang định hướng đến 2025 là 10 tỷ USD, nhưng theo tính toán của các chuyên gia và của chúng tôi, với tiềm năng thủy sản của Việt Nam hoàn toàn có thể đạt được 40 - 50 tỷ USD. Nếu chúng ta ứng dụng các tiến bộ công nghệ mới của quốc tế và đàm phán được phương án khả thi cả về mặt công nghệ, tài chính đi kèm sẽ tạo đột phá về mặt tăng trưởng.

Đấy là bài toán VCIC đang đảm nhiệm, tức là thiết kế ra một kênh để tiếp nhận và chuyển giao công nghệ từ nước ngoài vào Việt Nam không chỉ dừng lại ở việc giới thiệu những công nghệ mới mà sẽ bố trí một loạt các dịch vụ đi kèm từ thẩm định công nghệ, đánh giá công nghệ cho đến giúp các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thông tin công nghệ; xây dựng được phương án  đàm phán với các đối tác nước ngoài cả về mặt công nghệ lẫn mặt tài chính.

PV: Vấn đề tái chế pin năng lượng mặt trời vừa qua đã làm “nóng” nghị trường Quốc hội. Theo ông, thông qua diễn đàn Chuyển giao công nghệ xúc tiến đầu tư và kết nối thị trường quốc tế Việt –Úc, đối tác quốc tế sẽ hỗ trợ gì để giúp Việt Nam giải quyết vấn đề này thưa ông?

Ông Phạm Đức Nghiệm: Một trong những yêu cầu của lĩnh vực khoa học công nghệ là phải nhìn trước, đi trước công nghệ để giải quyết bài toán kinh tế  - xã hội đặt ra.

Chính vì thế, trong định hướng kế hoạch của chúng tôi là tích cực tìm kiếm các công nghệ phục vụ cho ngành tái chế. Muốn phát triển công nghiệp, thì không thể không có chất thải, bởi vậy chúng ta phải giải quyết được vấn đề chất thải và biến chất thải thành tài nguyên, hạn chế những chất thải độc hại ra môi trường.

Trên cơ sở đó, chúng tôi đã tích cực tìm kiếm được các đối tác nước ngoài để phục vụ cho bài toán mà Quốc hội đang đặt ra tại Kỳ họp thứ 10 là vấn đề tái chế pin năng lượng mặt trời.

Để giải quyết vấn đề này, đối tác của Úc - một trong những đơn vị đi đầu thế giới về tái chế pin năng lượng mặt trời, tái chế chất thải nguy hại trong lĩnh vực công nghiệp điện tử sẽ hỗ trợ giải quyết bài toán lâu dài của Việt Nam. Ngoài Úc, VCIC cũng lựa chọn một số đối tác ưu tiên như là Hàn Quốc, Mỹ, Hà Lan. Bởi đây là những quốc gia có định hướng mạnh về xuất khẩu công nghệ và họ có chương trình hỗ trợ các trường đại học, viện nghiên cứu để xuất khẩu công nghệ ra nước ngoài.

Chính vì thế, quá trình hợp tác sẽ được diễn ra thuận lợi và các công nghệ của họ nằm trong nhóm công nghệ tiên tiến. Chúng tôi không ưu tiên cho các công nghệ có trình độ trung bình và thấp, nhằm thực hiện mục tiêu không đánh đổi môi trường lấy hiệu quả phát triển kinh tế.

PV: Bộ KH&CN nhìn nhận thế nào về những thách thức mà các doanh nghiệp gặp phải khi tiến hành chuyển giao công nghệ, xúc tiến đầu tư và kết nối với thị trường quốc tế, thưa ông?

Ông Phạm Đức Nghiệm: Khó khăn đầu tiên khi doanh nghiệp gặp phải chính là tính đặc thù của hàng hóa công nghệ trên thị trường. Hàng hóa công nghệ thường bao gồm hai phần là hữu hình và vô hình (bí quyết, phương pháp, quy trình) thường biểu hiện dưới dạng sáng chế, giải pháp hữu ích và không có giá định sẵn. Vì vậy để tiếp cận, hiểu được nó, định giá và đàm phán mua bán thường doanh nghiệp rất khó khăn.

Khó khăn thứ 2 là cơ hội tiếp cận thông tin. Như các bạn biết thị trường KH&CN Việt Nam đang mới bước đầu và sơ khai. Vì vậy chúng ta dần hình thành các kênh kết nối đề làm sao giúp hoạt động nghiên cứu của viện nghiên cứu, trường đại học gắn bó với sản xuất doanh nghiệp hơn. Một số lĩnh vực khoa học ứng dụng thì khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ, nhập khẩu công nghệ ở các nước có trình độ cao như Mỹ, Đức, Nhật, Hàn Quốc…

Khó khăn thứ 3 chính là nguồn lực hấp thụ, làm chủ công nghệ của chính doanh nghiệp. Cái này muốn có được thì ngoài nguồn lực của doanh nghiệp, nhà nước phải hỗ trợ thông qua các chương trình đào tạo kiểm duyệt và kết nối.

Nếu doanh nghiệp nào biết tận dụng cơ hội, mạnh dạn đầu tư công nghệ để phục vụ sản xuất, doanh nghiệp đó sẽ trụ vững. Ngược lại, doanh nghiệp nào e dè, ngại đầu tư hoặc thờ ơ, không chấp nhận thực tế  rằng, làn sóng chuyển đổi số đang tác động trực tiếp đến mình, doanh nghiệp đó sẽ bị đào thải.

PV: Xin cảm ơn ông!