Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, Sơn La giữ vị trí và vai trò quan trọng, là địa bàn trọng yếu trên tuyến đường vận chuyển lương thực, vũ khí phục vụ chiến dịch, nhiều địa điểm trở thành những “tọa độ lửa” trong trận chiến lịch sử. Những di tích lịch sử gắn với chiến thắng Điện Biên Phủ trên địa bàn tỉnh Sơn La đã trở thành nơi tưởng niệm và nhắc nhớ về công ơn của thế hệ cha anh, sự hy sinh to lớn của các anh hùng, liệt sĩ để giành lại độc lập, tự do cho dân tộc.

Dọc theo quốc lộ 37 từ Phù Yên, qua Bắc Yên, Mai Sơn, nối vào quốc lộ 6 đi Thuận Châu để đến Điện Biên, có nhiều di tích lịch sử liên quan đến chiến dịch Điện Biên Phủ vẫn đang còn đó, gợi nhớ về tuyến đường hành quân, vận tải lương thực, đạn dược huyền thoại năm nào của quân và dân ta lên chiến trường. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 7 di tích lịch sử nằm trong hệ thống các di tích trên tuyến đường vận tải phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ. Trong đó có 4 di tích quốc gia (Di tích lịch sử đèo Chẹn, Ngã ba Cò Nòi, Tập đoàn cứ điểm Nà Sản, đèo Pha Đin); 2 di tích cấp tỉnh (Khu di tích lịch sử kháng chiến chống Pháp khu rừng bản Nhọt, xã Gia Phù và Di tích đèo Lũng Lô thuộc xã Mường Cơi, huyện Phù Yên) và 1 di tích nằm trong danh mục dự kiến xếp hạng là Bến phà Tạ Khoa, thuộc huyện Bắc Yên.

Bà Ngô Thị Hải Yến, Giám đốc Bảo tàng tỉnh, cho biết: Những năm qua, đơn vị đã phối hợp bảo quản, tu bổ, bảo tồn các di tích thuộc hệ thống các di tích trên tuyến đường vận tải phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ trên địa bàn tỉnh Sơn La; phối hợp thực hiện công tác thẩm định, lập hồ sơ khoa học để đề nghị xếp hạng các di tích. Các di tích sau khi được xếp hạng đã được phân cấp cho các địa phương quản lý. Đồng thời, hướng dẫn nghiệp vụ cho các đơn vị tại địa phương trong công tác quản lý, phát huy giá trị lịch sử các di tích.

Hiện nay, các di tích đã và đang được tu bổ, tôn tạo, có 4 di tích đã thành lập ban quản lý, phát huy tốt giá trị và ý nghĩa lịch sử. Tháng 10/2020, huyện Phù Yên đã khởi công xây dựng đền thờ Đại tướng Võ Nguyên Giáp, tu bổ, tôn tạo lại Khu di tích lịch sử kháng chiến chống Pháp khu rừng bản Nhọt, xã Gia Phù với các hạng mục phụ trợ có tổng diện tích 10,7 ha. Nhờ quy hoạch bài bản, xây dựng có chủ đích, khu di tích tạo không gian uy nghiêm, khoáng đạt, thu hút đông đảo nhân dân và du khách đến dâng hương, tìm hiểu lịch sử.

Chị Nguyễn Thị Hồng Hạnh, thuyết minh viên tại Khu di tích lịch sử kháng chiến chống Pháp khu rừng bản Nhọt, chia sẻ: Những ngày này, cả nước cùng hướng về kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, Khu di tích đón nhiều du khách về dâng hương. Các đoàn khách khi đến đây đều bày tỏ lòng thành kính biết ơn đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và xúc động khi được nghe kể lại về cuộc hành quân gian khổ năm xưa. Khu di tích cũng được các nhà trường, tổ chức đoàn, hội, đội trên địa bàn huyện lựa chọn để tổ chức các hoạt động ngoại khóa tìm hiểu lịch sử địa phương, hành trình về nguồn, giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.

Còn tại “tọa độ lửa” - Khu di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi, cũng là địa chỉ thu hút du khách về dâng hương tưởng niệm những thanh niên xung phong đã anh dũng ngã xuống vì con đường huyết mạch. Ông Phạm Anh Minh, Giám đốc Trung tâm Truyền thông - Văn hóa huyện Mai Sơn, kiêm Giám đốc Ban quản lý Khu di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi, nói: Khu di tích nằm ở địa điểm giao giữa quốc lộ 37 và quốc lộ 6, thuận tiện di chuyển, nên thường xuyên đón các đoàn du khách khắp mọi miền về dâng hương, tham quan.

Mới đây, công trình Đền thờ liệt sĩ tại Khu lịch sử - văn hóa đèo Pha Đin tại Thuận Châu đã được khánh thành giai đoạn 1, kịp thời đón các đoàn khách từ khắp mọi miền đất nước ghé thăm trên hành trình “về nguồn” lên chiến trường Điện Biên Phủ năm xưa. Các di tích lịch sử gắn với chiến thắng Điện Biên Phủ trên địa bàn tỉnh Sơn La đã và đang được bảo vệ, tôn tạo và phát huy giá trị, phù hợp với đặc điểm, vị trí ở từng địa phương. Bên cạnh đó, các di tích cũng đồng thời là điểm kết nối với các khu, điểm du lịch của tỉnh.

Tại Hội thảo khoa học “Sơn La với chiến thắng Điện Biên Phủ 1954 và công tác phát huy giá trị di tích lịch sử kháng chiến chống Pháp” do Hội Khoa học lịch sử tỉnh tổ chức vào tháng 4 vừa qua, Tiến sĩ Tống Thanh Bình, Phó Trưởng bộ môn Lịch sử, Khoa học xã hội, Trường Đại học Tây Bắc, đề xuất: Các di tích này nằm dọc theo tuyến quốc lộ, là địa điểm thuận tiện ghé đến trên hành trình du lịch lên Tây Bắc, có thể hình thành các tour Hà Nội - Yên Bái - Sơn La - Điện Biên khám phá cung đường huyền thoại của Chiến dịch Điện Biên Phủ năm xưa. Hoặc tour Mộc Châu - Sơn La - Điện Biên tham quan các di tích của kháng chiến chống Pháp bắt đầu từ Di tích đồn Mộc Lỵ, Di tích lịch sử lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiến tại Mộc Châu. Hay hình thành các tour du lịch tổng hợp tham quan các điểm đến hấp dẫn và tìm hiểu lịch sử tại Sơn La.

Với sự quan tâm tôn tạo, tu bổ và quản lý hiệu quả, các di tích lịch sử gắn với chiến thắng Điện Biên Phủ trên địa bàn tỉnh Sơn La đã và đang phát huy giá trị, là những “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng và là những địa điểm du lịch “về nguồn” trong hành trình khám phá miền đất Tây Bắc của du khách thập phương.