Điều kiện khí hậu, đất đai của tỉnh ta có nhiều thuận lợi để phát triển các loại cây dược liệu. Theo thống kê đến hết năm 2016, diện tích trồng cây dược liệu trên địa bàn toàn tỉnh đạt 1.029 ha, gồm sa nhân, ý dĩ, gừng và một số loại cây khác, sản lượng 3.437 tấn/năm. Tuy nhiên, hiện chưa có doanh nghiệp nào đứng ra tổ chức thu mua, bao tiêu sản phẩm cho người dân, việc chế biến vẫn mang tính thủ công.

Vườn ươm cây sơn tra của HTX Thành Công, xã Ngọc Chiến (Mường La).

Đặc biệt, những năm trước đây, việc khai thác tràn lan không đi đôi với tái tạo, bảo tồn dẫn đến tình trạng các loại cây dược liệu trong tự nhiên đang ngày càng cạn kiệt.

Hiện nay, tỉnh ta đã thống kê được 241 loại cây thuốc, trong đó, hơn 100 loại cây thuốc đặc trưng của từng vùng và 12 loại cây thuốc có trữ lượng lớn trong tự nhiên, gồm: bình vôi, cốt khí, cẩu tích, đẳng sâm, hà thủ ô, hoàng tinh, hy thiêm, kê huyết đẳng, táo mèo, thảo quyết minh, thổ phục linh, thiên niên kiện... Từ năm 2010, tỉnh ta đã chấp thuận cho một số doanh nghiệp triển khai các dự án phát triển cây dược liệu, với tổng số vốn đăng ký hàng trăm tỷ đồng. Trong đó, Dự án xây dựng vùng trồng cây dược liệu và chè hibiscus tại một số xã của Thành phố; Dự án phát triển nông nghiệp và chế biến dược liệu tại các xã vùng cao huyện Thuận Châu; Dự án trồng cây thảo dược và xây dựng nhà máy chế biến; Dự án trồng thử nghiệm đông trùng hạ thảo tại Mộc Châu; Dự án trồng rừng nguyên liệu vầu và cây dược liệu tại huyện Vân Hồ... Nhưng đến nay, chưa có dự án nào hoàn thành, nên không có đủ cơ sở để đánh giá kết quả thực hiện và hiệu quả kinh tế. Bên cạnh đó, đầu ra cho cây dược dược liệu cũng gặp khó khăn, công tác quản lý nguồn dược liệu nhập khẩu còn bất cập, khó kiểm soát được chất lượng, ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị bằng y học cổ truyền và chưa khuyến khích được việc đầu tư phát triển cây dược liệu.

Ông Phan Thanh Tùng, Giám đốc Doanh nghiệp tư nhân Thanh Tùng, cho biết: Năm 2011-2012, Doanh nghiệp đã đầu tư vốn, giống và liên kết với các hộ dân ở một số bản của xã Co Mạ, Long Hẹ (Thuận Châu) để trồng cây dược liệu. Mục tiêu của Dự án là trồng 1.000 ha trở lên các loại cây đẳng sâm, gừng, dẻ Trùng Khánh và sơn tra, tạo ra vùng nguyên liệu để xây dựng nhà máy chế biến. Tuy nhiên, do gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, Dự án đã không được triển khai đồng bộ, hiện nay, chỉ có hơn 200 ha cây sơn tra đã trồng và cho sản phẩm là phát huy hiệu quả kinh tế được giao lại cho các hộ dân tham gia Dự án, còn lại, Doanh nghiệp không tiếp tục đầu tư nữa.

Theo Kế hoạch phát triển cây dược liệu đến năm 2020, cùng với khai thác dược liệu trong tự nhiên, tỉnh ta sẽ tập trung thu hút đầu tư vào việc trồng và chế biến, nâng cao chất lượng, giá trị sản phẩm và tạo việc làm ổn định cho nông dân. Ngoài một số dự án nghiên cứu khoa học từ những năm trước đây, năm 2017, tỉnh ta tiếp tục triển khai Dự án xây dựng mô hình HTX trồng và sơ chế một số loại cây dược liệu có giá trị kinh tế theo hướng phát triển bền vững. Trong đó, xác định việc khai thác các loại dược liệu trong tự nhiên, chủ yếu là dưới tán rừng là một ưu thế lớn của tỉnh. Trên cơ sở điều tra, đến năm 2020, diện tích có thể khai thác cây dược liệu dưới tán 90.400 ha rừng trong toàn tỉnh và giữ ổn định đến năm 2030. Trong đó, các loại dược liệu khai thác tự nhiên, gồm: giảo cổ lam, tỏa dương, củ bình vôi, khúc khắc, sa nhân, đẳng sâm, bách bộ, hà thủ ô, mật gấu dây, hoàng tinh, ba kích, cẩu tích, đỗ trọng, nấm linh chi... Đồng thời, đến năm 2020, sẽ phát triển 5.000 ha trồng 33 loài cây dược liệu trên các vùng sinh thái, gắn với công tác bảo tồn dược liệu, tập trung tại các khu bảo tồn tự nhiên Copia, Sốp Cộp, Tà Xùa, Xuân Nha và các khu vực đất ngập nước thủy điện Sơn La, Hòa Bình. Cơ cấu trồng các loại cây dược liệu được phân thành 4 nhóm, gồm nhóm cây dược liệu dài ngày vùng cao 1.350 ha, nhóm cây dược liệu ngắn ngày vùng cao 1.060 ha, nhóm cây dược liệu dài ngày vùng thấp 1.640 ha và nhóm cây dược liệu ngắn ngày vùng thấp 950 ha, tổng sản lượng đến năm 2020 đạt gần 11.400 tấn.

Thực hiện mục tiêu phát triển cây dược liệu theo hướng hiệu quả, bền vững, tỉnh ta đang tập trung rà soát quy hoạch, bổ sung cơ chế chính sách thu hút đầu tư, khuyến khích các doanh nghiệp có năng lực, như Tập đoàn TH, VinGroup... liên kết với các HTX, tổ hợp tác trên địa bàn đầu tư xây dựng vùng nguyên liệu phù hợp với điều kiện tự nhiên, khả năng đầu tư, xây dựng nhà máy chế biến, bao tiêu sản phẩm. Đồng thời, đẩy mạnh chuyển giao khoa học kỹ thuật cho nông dân, hỗ trợ xúc tiến thương mại, tăng cường quản lý, giám sát sản phẩm bảo đảm chất lượng và an toàn thực phẩm.